✍🏻 علی قنبری بیدگلی
🔹 حیاة الإسلام فی أحوال آیة الملک العلّام، عنوان رساله‌ای است که مرحوم آیةالل‍ه آقا نجفی قوچانی پس از گذشت حدود یک ماه از رحلت استادش آخوند خراسانی نگاشته است. این رسالهٔ قیمتی و نفیس که منحصراً به شرح احوال آخوند خراسانی اختصاص دارد، از منابع دسته‌اوّل و بی‌نظیر در زندگینامهٔ مرحوم آخوند بوده و ضمناً جزو کتب طلایی تراجم نیز به شمار می‌رود.
🔸 گویا مرحوم آقا نجفی در ابتدای امر، نام این رساله را حیاة الإسلام فی أحوال آیة الل‍ه الملک العلّام گذارده است؛ امّا بعداً ترجیح می‌دهد که لفظ جلاله را از میان بردارد.
🔹 حیاة الإسلام تا سال‌ها مخطوط مانده و عبدالحسین کفایی نیز در جریان تألیف کتاب مرگی در نور، از نسخهٔ خطّیِ آن بهره برده بود. این رساله برای نخستین‌بار در سال ۱۳۷۸ ه ش توسّط آقای رمضانعلی شاکری و با نام برگی از تاریخ معاصر چاپ شد.
🔸 شاکری همان سیاست تلخی را که در سیاحت شرق پیاده کرده بود، دربارهٔ حیاة الإسلام نیز به کار گرفت؛ مقدّمهٔ این رساله و بخش‌هایی از متن آن را انداخت و کتاب را به صورتی ناقص منتشر کرد! این مصیبت به قدری دردناک بود که جایی برای گلایه از اغلاط املاییِ بی‌شمارِ این چاپ نمی‌گذاشت.
🔹 ولی خوشبختانه پس از چند سال انتظار، به اهتمام آقای سیّد مهدی حسینی‌مجاهد، تصحیح ارزشمندی از حیاة الإسلام به بازار آمد که از نقائص و معایب تصحیح شاکری مبرّا بود و رساله را به صورت دست‌نخورده – همان‌گونه مؤلّف‌اش خواسته و نوشته است – به جامعهٔ علمی ارزانی داشت.
🔸 هربرت جورج وِلز - جامعه‌شناس و روزنامه‌نگار انگلیسی - می‌گوید:
▫️ «در دنیا هیچ احساسی نمی‌‌تواند با شور و هیجان انسان، هنگام دست‌کاری در دست‌نوشتهٔ دیگران برابری کند!».
📚 (رضی هیرمندی؛ فرهنگ گفته‌های طنزآمیز، انگلیسی – فارسی، ص۴۳۴)
