✍🏻 علی قنبری بیدگلی
🔹 کتاب سیاحت شرق، نخستین‌بار پس از گذشتِ ۲۹ سال از رحلت مؤلّفِ آن، در سال ۱۳۵۱ ه ش از روی دو نسخهٔ خطّیِ موجود از آن، تصحیح گردیده، به زیور طبع آراسته شد.
🔸 مصحّح پرافتخار این کتاب، جناب رمضانعلی شاکری، خود در مصاحبه‌ای می‌گوید: «نسخه‌های آن [کتاب] مدّت‌ها به‌دلیل شناخت‌نداشتن مردم از شخصیّت علمی و معنوی آن گوهر ناشناخته به فروش نمی‌رسید».
🌐 (به نقل از: shahraranews.ir | کد خبر: ۹۰۳۶۸۱۱ | آذر ۱۴۰۰)
🔹 امّا چنان‌که در یادداشت پیشین نیز گفته شد، مصحّح سیاحت شرق به صلاحدید خود، متأسّفانه بخش‌هایی از کتاب را حذف کرده و در مقدّمه نیز هیچ اشاره‌ای به این مسأله نکرده بود. وی در تاریخ یکم شهریورماه سال ۱۳۶۵، آن‌گاه که کتاب سیاحت شرق در آستانهٔ چاپ سوم بود، در نامه‌ای به رهبر انقلاب - که در آن موقع، در مقام ریاست جمهوری بود - چنین نوشت:
▫️ «این‌جانب هنگام تصحیح کتاب به نکاتی از مطالب و حقایق تاریخ مشروطیّت ایران که آن مرحوم خود شاهد و راقم آن بوده است، به صلاحدید عالمی وارسته و منزوی نزیل مشهد، از اصل نسخه نیاورده‌ام، که به اعتقاد ایشان نشر و پخش آن به مصلحت دنیای اسلام و حیثیّت صاحب عروه نیست!
▫️ اینک با تقدیم ۱۲ برگ، بخشی از مطالب و حقایق مشروطیّت ایران به قلم مرحوم آقا نجفی قوچانی را که سطور چاپ‌نشدهٔ آن به‌عمد با مِداد مشخّص گردیده است، به منظور ملاحظه و مطالعه از نظر مبارک می‌گذراند. نمی‌دانم در چاپ سوم صلاح هست که عین مطالبِ نانوشته منعکس گردد تا محقّقین به موارد تلخ و شیرین و به‌اصطلاح عین الوقایع و گوشه‌های تاریک تاریخ مشروطیّت ایران که تاکنون انتشار نیافته است، آگاه شوند یا نه؟ به هر صورت از نظر صائب و مآل‌اندیش حضرت مستطاب عالی استمداد می‌نمایم تا در صورت چاپ سوم به همان نحو ان‌شاء‌الل‍ه عمل شود».
🔸 رهبر انقلاب نیز در پاسخ نامهٔ رمضانعلی شاکری، به تاریخ ۲۲ مهر همان سال، چنین نوشت:
▫️ «با چاپ آن موافقم و در ثبت سند‌های تاریخی، ضرری نمی‌بینم. بالخصوص که هیچ‌کس از بزرگان و خوبان نیست که یک نفر هم با او مخالف نبوده و قضاوت منفی دربارهٔ او نداشته باشد. و مرحوم صاحب عروه - رحمه الل‍ه - اگر به وسیلهٔ نویسندهٔ بزرگوارِ این کتاب مورد طعن شود، مصداقی از قاعده‌ای کلّی خواهد بود».
🌐 (به نقل از: shahraranews.ir | کد خبر: ۹۰۳۶۶۱۱ | آذر ۱۴۰۰)
🔹 با این حال، مصحّح محترم در چاپ سوم نیز از درج کامل متن نسخهٔ خطّی در تصحیح خود ابا کرد و سیاحت شرق از آن‌موقع تاکنون به همان صورت تحریف شده به چاپ می‌رسد، و ناشران سودجو یا متسامحِ دیگری نیز از روی آن چاپ، سرقت کرده و خود نیز تحریفات دیگری در آن به عمل آورده‌اند، و هلمّ جرّاً.
🔸 طرفه اینجاست که بر خلاف آنچه در نامهٔ مزبور نمایانده می‌شود، قسمت‌های حذف‌شده از کتاب، تنها منحصر به قسمت مشروطیّت نیست؛ زیرا در بخش‌های دیگر کتاب نیز جملات و عباراتی در اصل نسخه وجود دارد که به دلیل تعریض به یک مذهب و یا قومی خاص، در نسخهٔ چاپی انداخته شده است.
🔹 به‌هرحال پس از چند دهه، خود مصحّح دست‌به‌کار شد و فقط قسمت مشروطه از کتاب سیاحت شرق را دومرتبه تصحیح نمود، و این‌بار بدون هیچ دخل و تصرّفی، در ضمن کتابی به نام سیاست‌نامهٔ آقا نجفی قوچانی منتشر کرد. امید که همین تلاش زیبا و مشکور دربارهٔ کلّ کتاب سیاحت شرق نیز انجام گیرد، و آن اجحافِ نخستین، تدارک گردد.
