✍🏻 علی قنبری بیدگلی
کتابِ گرانسنگِ الکلام یجرّ الکلام توسّط فقیه وارسته، مرحوم آیةالل‍ه حاج سیّد احمد زنجانی به رشتهٔ تحریر درآمده است. این کتاب در اواخرِ حکومت رضاخان (سنهٔ ۱۳۵۶ ه ق) و در حالی که مؤلّف گرانقدرِ آن بیش از پنجاه سال سن داشته و حدود سه دهه در حوزه‌های علمیّهٔ زنجان و قم، سطوح مختلف حوزوی را تدریس کرده، نوشته شده است.
در وصفِ این دائرة المعارفِ ارزشمند، تنها باید گفت:
هذا کتابٌ لو یُباعُ بِوَزنِهِ ذَهَباً لَکانَ بائِعُهُ مَغبوناً !
کتابِ الکلام یجرّ الکلام مجموعه‌ای چهارجلدی است که متأسّفانه فقط دو جلدِ آن در سالیانِ دور توسّط انتشاراتِ کتابفروشیِ حق‌بین و با حواشی مرحوم شیخ یحیی ابوطالبی اراکی چاپ شد، و دو جلدِ دیگر تا به اکنون مجال نشر نیافته است. به فرمایش آیةالل‍ه شبیری زنجانی، این کتابْ کتابِ بالینیِ مرحوم آیةالل‍ه حاج آقا مرتضی حائری بوده است. (ر.ک: جرعه‌ای از دریا، ج۲، ص۶۲۳)
چند سال قبل – که مصادف با آخرین سالِ تحصیلِ حقیر در حوزهٔ علمیّهٔ کاشان بود – انتشارات حق‌بین به فاصلهٔ چند دهه، آن دو مجلّد قدیمی و کمیاب را در قالبِ یک مجلّد تجدید طبع نمود. دوست محترم و هم‌حجرهٔ سابقِ بنده، جناب آقا شیخ محمّدمهدی روحانی (نوادهٔ گرامیِ عالِم زاهد، شیخ مشایخنا حضرت استاد حاج شیخ اسدالل‍ه روحانی بیدگلی) که وصف این کتاب را مکرّر در مکرّر از این بینوا شنیده بود، آخِرهفته‌ای با اشتیاق فراوان به قم مشرّف شد و کتاب را ابتیاع نمود. سپس آن را آورد و به حقیر نشان داد.
حقیر تا آن‌موقع از آن طبع جدیدِ یک‌جلدی اطّلاع نداشتم و چون با طبعِ دو جلدیِ قدیم مأنوس بودم، حدس زدم که علی‌القاعده بایستی مطالبی از کتاب ساقط شده باشد. لذا از محمّدمهدی خواهش کردم که یکی دو روز کتابِ خود را به حقیر عاریه دهد تا آن را با نسخهٔ خود مقایسه‌ای نمایم. بعد از مقابله، حدسم مبدّل به یقین شد؛ تکّه‌کاغذی برداشتم و مطالب و حکایات محذوف را با ذکرِ شمارهٔ صفحه، برای محمّدمهدیِ عزیز فهرست کردم. سپس آن وریقه را بین کتاب گذاشتم و کتاب را به مالکِ آن مستردّ نمودم.
بعد از مدّت‌ها یک‌روز که گذرم به گذرِ خان افتاد، به کتابفروشیِ حق‌بین سری زدم و از کتابفروشِ پیرِ آن پرسیدم: این کتاب الکلام یجرّ الکلام که تجدید چاپ کرده‌اید، عیناً همان چاپ قدیم است یا قدری از مطالب آن کاسته شده است؟ پیرمرد گفت: نه، همان است، حتّی قبل از چاپ به نظر آیةالل‍ه شبیری زنجانی هم رسیده است.
با این حساب، در خوشبینانه‌ترین حالت باید گفت که از این کتاب دو تحریر موجود بوده و چاپ جدید از روی تحریر دوم انتشار یافته است! امّا به‌هرتقدیر، بر روی جلد یا در پیشگفتار چاپ جدید، اشاره‌ای به این مطلب نشده و بسیاری افراد که همچون این ناچیز دلدادهٔ شخصیّت و آثار آیةالل‍ه زنجانی هستند، اطّلاعی از وضعیّت چاپ اخیر نداشته و از ارزش آن چاپ قدیمی و کمیاب آگاه نیستند.
باری، اکنون که نسیم صبا خبرهای خوشی از زلف یار آورده، امیدواریم که دورهٔ چهارجلدیِ این کتابِ نفیس و بی‌نظیر به طور کامل و دست‌نخورده – همان‌گونه که مؤلّف دلش خواسته و نوشته – از زاویهٔ غربت به درآید، و ما غمدیدگان را بیش از این چشم‌انتظار نگذارد؛ یا رب دعای خسته‌دلان مستجاب کن!
▫️ بیدگل؛ سحر ولادت حضرت امام حسن مجتبی (علیه السّلام): پانزدهم رمضان المبارک ۱۴۴۱
ذیلاً تصاویری از روی جلد و صفحات هردو چاپِ قدیم و جدید را ملاحظه می‌فرمایید:
تصویر جلدِ چاپ جدید کتاب الکلام یجرّ الکلام
تصویر جلدِ چاپ جدید کتاب الکلام یجرّ الکلام
صفحاتی از آغاز و انجام جلد اوّلِ کتاب الکلام یجرّ الکلام (طبع قدیم)
صفحاتی از آغاز و انجام جلد دومِ کتاب الکلام یجرّ الکلام (طبع قدیم)
